ดุษฎีนิพนธ์เรื่อง “การวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท” มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการคือ ๑) เพื่อศึกษานิพพานในพระพุทธศาสนาเถรวาท ๒) เพื่อศึกษานิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุ และ ๓) เพื่อวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทโดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงเอกสาร

ผลการวิจัยพบว่า นิพพานตามทัศนะพระพุทธศาสนาเถรวาทหมายถึงภาวะที่จิตหลุดพ้นจากกิเลสโดยประการทั้งปวง โดยภาวะนิพพานเป็นอสังขตธรรมแต่เป็นสิ่งที่มีอยู่และดำรงอยู่ได้เองโดยปราศจากการปรุงแต่งจากสิ่งใด ในพระพุทธศาสนาเถรวาทได้แบ่งนิพพานออกเป็น ๒ ประการคือสอุปาทิเสสนิพพานธาตุ และอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ นอกจากนั้นพระพุทธองค์ยังตรัสอธิบายภาวะที่กิเลสถูกระงับด้วยฌานสมาบัติหรือด้วยปัญญาว่าเป็นสันทิฏฐิกนิพพานบ้าง ทิฏฐธัมมนิพพานบ้าง และตทังคนิพพานบ้าง

นิพพานในทัศนะของท่านพุทธทาสภิกขุหมายถึงภาวะที่จิตใจว่างจากกิเลสคือตัวกู-ของกูไม่เกิดขึ้นมาในขณะนั้นซึ่งเป็นลักษณะของความว่างทางปัญญาไม่ใช่ความว่างทางวัตถุหรือว่างทางจิต ท่านพุทธทาสภิกขุแบ่งนิพพานออกเป็น ๓ ระดับคือตทังคนิพพาน วิกขัมภนนิพพาน และสมุจเฉทนิพพาน ซึ่งสามารถสรุปย่นย่อลงได้เป็นนิพพาน ๒ ระดับ คือตทังคนิพพาน และวิกขัมภนนิพพานจัดเป็นนิพพานชั่วคราว ส่วนสมุจเฉทนิพพานจัดเป็นนิพพานที่แท้ที่สมบูรณ์ซึ่งได้แก่นิพพานธาตุทั้งสอง

 ดังนั้น เมื่อวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของท่านพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทจะพบว่า ท่านพุทธทาสภิกขุมิได้อธิบายนิพพานธาตุต่างไปจากคัมภีร์แต่อย่างใด ส่วนตทังคนิพพาน และวิกขัมภนนิพพานที่ท่านพุทธทาสภิกขุนำมาอธิบายก็มิได้ขัดแย้งกับคัมภีร์โดยตรง แต่ท่านนำมาอธิบายโดยอ้อมหรือในความหมายบางแง่บางด้าน จุดมุ่งหมายของท่านในเรื่องนี้ก็เพื่อจะให้พัฒนานำไปสู่การบรรลุถึงนิพพานที่แท้ จึงกล่าวได้ว่าท่านพุทธทาสภิกขุให้ความสนใจนิพพานในความหมายทางจริยศาสตร์ซึ่งสามารถเข้าถึงได้ในสภาวะที่เป็นปัจจุบัน

Download